شش سال پیش در دوم مردادماه ۱۳۹۱ استاد محمد حسن گنجی، پدر جغرافیای نوین و دانش هواشناسی ایران با بدرقه گرم جامعه علمی و دانشگاهی به زادگاهش بیرجند منتقل و رخ بر نقاب خاک کشید.
به گزارش دیده بان علم ایران، استاد گنجی که هنگام فوت ۱۰۰ سال داشت در ۲۸ تیرماه ۱۳۹۱ بر اثر زمینخوردن در منزل دچار خونریزی مغزی شد و پس از آن به بیمارستانی در تهران منتقل شد و تحت عمل جراحی قرار گرفت و در نهایت در شامگاه ۲۹ تیرماه دیده بر جهان فروبست.
دكتر محمدحسن گنجي در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ هجري شمسي (۱۹۱۲ ميلادي) در شهر بيرجند متولد شد و تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در آن شهر گذراند.
گنجی، پس از به پایان رساندن تحصیلات متوسطه در مهرماه ۱۳۰۹ خورشیدی به تهران آمد تا حقوق بخوانَد؛ ولی در تهران متوجه شد که بیشتر استادان مدرسهٔ عالی حقوق آن زمان، فرانسوی هستند و چون زبان فرانسوی نمیدانست، به دارالمعلمین عالی رفت که نخستین بنیاد آموزش عالی آن زمان بود.
دارالمعلمین عالی که در ۱۳۰۷ بنیانگذاری شدهبود، دو گروه «فلسفه و ادبیات» و «تاریخ و جغرافیا» داشت. گنجی در رشتهٔ تاریخ و جغرافیا نامنویسی کرد و پس از سه سال در ۱۳۱۲ لیسانس آن رشته را دریافت کرد. از آنجا که گنجی در کنکور اعزام به خارج در بخش معلمی تاریخ و جغرافیا مقام اول را به دست آورده بود، در ۲۵ شهریور ۱۳۱۲ همراه با حدود ۹۰ نفر دیگر، که ۲۰ نفر از آنان از دانشآموختگان دانشسرای عالی بودند، به فرانسه فرستاده شد.
چون در دبیرستان شوکتی بیرجند تا اندازهای با زبان انگلیسی آشنا شده بود، او را با ۱۲ نفر دیگر از دانشجویان که به زبان انگلیسی آشنایی داشتند، پس از چند روز از پاریس به لندن فرستادند.
در آن سالها معمول بود که دانشجویان اعزامی به انگلستان را برای یک سال به زندگی در یک خانوادهٔ انگلیسی وامیداشتند تا زبان و آداب انگلیسی را فراگیرند. اما چون گنجی زبان انگلیسی را به اندازهٔ نیاز میدانست، او را بیدرنگ پس از ورود به انگلستان به دانشگاه ویکتوریا در منچستر معرفی کردند که در آن زمان یکی از پنج دانشگاه معتبر، پس از آکسفورد و کمبریج، بهشمار میآمد.
در سال دوم اقامت در انگلستان بود که پس از یک سال مطالعه و بررسی رشتههای گوناگون، تصمیم گرفت که در زمینهٔ جغرافیا کار کند، و از آن زمان تاریخ برای او در درجهٔ دوم اهمیت قرار گرفت. او در آن سال در گروه تخصصی جغرافیا در دانشگاه منچستر نامنویسی کرد و پس از چهار سال توانست لیسانس تخصصی و ممتاز در جغرافیا را به دست آورَد، که برابر کارشناسی ارشد بهشمار میآید.
او دلیل گرایش خود را به جغرافیا و بهویژه هواشناسی، دو رویداد خشکسالی و سیلی میداند که در روزگار کودکی و نوجوانی در زادگاهش رخ داد و باعث آسیب زیادی به روستاییان شده بود.
همچنین، در روزگاری که در خارج تحصیل میکرد، بحثهای داغی پیرامون نظریهٔ تکامل در جریان بود و از آنجا که بارها شنیده بود که پاسخ جانداران به دگرگونی آب و هوا، نقش مهمی در تکامل جانداران دارد، به موضوعهای مربوط به آب و هوا و محیط بسیار گرایش پیدا کرده بود.
گنجی در مهرماه ۱۳۱۷ به ایران بازگشت و ۱۴ سال با عنوان دبیر (مربی) در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت.
گنجی در ۲۴ دیماه ۱۳۲۰ با لطیفه جوادزاده از ایرانیان مقیم ارمنستان، ازدواج کرد. او فرزندی نداشت و تا پایان عمر در کنار همسر خود ماند. حتی در پیری که همسرش بیمار بود و خودش نیز کهولت سن داشت از همسر خود پرستاری میکرد.
از آن جا که گنجی براساس مقررات آن روزگار هرگز نمیتوانست بدون درجه دکتری، استاد دانشگاه شود با استفاده از فرصت مطالعاتی، در شهریور ۱۳۳۱ به آمریکا رفت.
او پس از دو سال تحصیل در دانشگاه کلارک (در شهر ورستر ایالت ماساچوست) درجهٔ دکتری در جغرافیا را به دست آورد.
وی پس از اخذ مدرک دکتری به ایران بازگشت و پس از طی ۵ سال دورهٔ دانشیاری، در سال ۱۳۳۹ به عنوان استادی پاره وقت (با رتبهٔ ۱۰) دانشگاه تهران ارتقا یافت و متصدی کرسی جغرافیای انسانی شد.
وی در مهرماه ۱۳۴۷ خدمت تمام وقت دانشگاه را پذیرفت و در آن سال که مصادف با ریاست پروفسور رضا بر دانشگاه تهران بود معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهدهدار شد. وی از سال ۱۳۴۸ در سمت استاد و مدیر گروه آموزشی جغرافیا در دانشگاه انجام وظیفه کرد.
استاد گنجی از خردادماه ۱۳۵۳ عهدهدار ریاست دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شد و تا پایان خدمت ۳۷سالهٔ خود در دانشگاه تهران (بهمن ماه ۵۴) در این سمت باقی بود.
وی از مهرماه ۱۳۵۴ تا پایان سال ۱۳۵۷ ریاست مؤسسهٔ آموزش عالی امیر شوکتالملک علم بیرجند را نیز برعهده داشت.
زنده یاد دکتر گنجي که در سال ۱۳۵۴ عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران را هم کسب کرد اولين استادي است كه جغرافياي نوين را وارد برنامههاي دانشگاهي كشور كرد.
وي همچنين از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۷ مديريت اداره كل هواشناسي را عهدهدار بود و در واقع بنيانگذار سازمان هواشناسي ايران بوده است. در همان سالها براي مدت چهار سال رياست منطقه آسيا را در سازمان هواشناسي عهدهدار بود.
دكتر گنجي داراي چندين كتاب و بيش از يكصد مقاله به زبانهاي فارسي و انگليسي بود.
استاد در بيست و نهمين كنگره اتحاديه بينالمللي جغرافيايي در كره جنوبي در سال ۲۰۰۰ به عنوان يكي از ۱۵ جغرافيدان برجسته جهان و در سال ۲۰۰۱ به عنوان مرد علمي جهان در حوزه هواشناسي برگزيده شد.
وی از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود؛ و از سال ۱۳۷۳ نیز، با سمت مشاور دانشکدهٔ علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، در طراحی و اجرای برنامهها مشارکت داشتهاست.
همچنین، از سال ۱۳۶۵، عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) را دارا بوده و با بیشتر دانشگاههای تهران، بهویژه دانشگاه تربیت مدرس، همکاری داشته و در دورههای دکتری جغرافیا تدریس کرده است.
وی همچنین عضویت کمیتهٔ رهبری اطلس اقلیمی ایران را در سازمان هواشناسی ایران برعهده داشت.
زنده ياد استاد گنجي حدود ۱۵ سال هم با دايرهالمعارف اسلامي همكاري داشت.
وي عضو مادام العمر انجمن جغرافياي انگلستان و عضو انجمن سلطنتي مردم شناسي انگلستان و ايرلند، عضو هيات تحريريه دايرهالمعارف بريتانيا، عضو افتخاري انجمن آمريكايي پيشرفت علوم، عضو انجمن جغرافيايي آسيا و آفريقا، عضو كميته ملي آبشناسي (يونسكو)، عضو كميسيون همكاري فرهنگي ايران و فرانسه (دانشگاهي)، عضو كميته جغرافياي فرهنگستان ايران، عضو شوراي عالي جغرافيايي وابسته به سازمان جغرافيايي كشور، رييس اولين كنگره جغرافيدانان ايران در سال۱۳۵۲ و ريس اولين انجمن جغرافيدانان ايران (طي سالهاي ۱۳۵۷-۱۳۵۳) بود.
انتهاي پيام
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند